Betere burgerparticipatie

De stad is van iedereen

EenUtrecht wil dat Utrecht van alle Utrechters wordt, dus van iedereen die in onze stad woont, leert of werkt. Niet van degenen die er (even) op bezoek zijn (toeristen). En niet alleen van die kleine groep mensen die toegang heeft tot alle belangrijke informatie of besluitvorming.

Bij veel gemeentelijke projecten wordt nu vaak te laat of te beperkt het advies of de mening gevraagd van buurtbewoners, gebruikers en buurtondernemers. Zelden mogen zij meebeslissen over (een deel van) het project. Terwijl veel Utrechters dat wél willen en heel vaak ook proberen. Met veel energie werken zij regelmatig complete, alternatieve plannen uit. Maar zelden honoreert de gemeente deze plannen en neemt ze vaak niet eens serieus.

De inzet van EenUtrecht is om bij alle lokale (buurt)projecten van de gemeente – met enig belang voor buurtbewoners, gebruikers en buurtondernemers – altijd passende invloed van de betrokkenen te organiseren. Waar relevant beslissen Utrechters mee over die onderdelen die hen direct raken, zeker als het de eigen buurt raakt. Bij belangrijke, grootstedelijke projecten met impact voor heel Utrecht, zowel ruimtelijk, economisch en ook sociaal, worden alle Utrechters gevraagd naar hun mening. Bij voldoende opkomst telt de uitkomst daarvan als besluit.

Onze standpunten

De wijkraden zijn afgeschaft in Utrecht en daar zijn vrijblijvende wijkplatforms voor in de plaats gekomen. Daarmee is elke tegenmacht onder Utrechters door de gemeente feitelijk uitgeschakeld. Nodig is het organiseren van burger(be)raden op een specifieke buurt of wijk of voor een specifiek onderwerp, zoals bijv. over wat voor een (buurt of) stad we willen zijn in 2040, welke klimaatoplossingen zijn gewenst, hoe zorgen we er voor dat iedereen in Utrecht wél betaalbaar kan wonen of over elk ander onderwerp waar een grote groep Utrechters graag in een burger(be)raad voor bijeen wil komen. Een burger(be)raad wordt gestart op initiatief van een meerderheid van de gemeenteraad of door een petitie met een verzoek daartoe van minimaal 500 kiesgerechtigde Utrechters. Elk(e) burger(be)raad wordt ondersteund waar nodig met kennis en geld door de gemeente. De adviezen of burgervoorstellen van een burger(be)raad worden vastgesteld in de gemeenteraad. Altijd stelt de gemeenteraad vooraf vast of een burgerberaad ook een burgerraad kan zijn en dat betekent dat (enkele van) de burgervoorstellen van een burgerraad bindend zullen zijn en zonder stemming door de gemeenteraad zullen worden overgenomen. Voor het organiseren en goed ondersteunen van burger(be)raden wordt in Utrecht een nieuwe regeling vastgesteld; mede geïnspireerd op basis van goede voorbeelden uit binnen- en buitenland.

Bij elk project van de gemeente wordt altijd eerst met de direct betrokken Utrechters nagegaan wat het belang voor hen als Utrechters is, hoe zij graag (waarin) betrokken willen worden en wat zij zelf een passende invloed vinden. Direct betrokken Utrechters zijn in ieder geval degenen die in of nabij de (project)omgeving wonen, leren of werken. Een passende invloed voor de Utrechters kan zijn dat zij alleen goed geïnformeerd willen worden of willen adviseren, dan wel (op onderdelen) mee willen beslissen als belanghebbende en/of samenwerkingspartner, mogelijk zelfs als (mede) opdrachtgever. Vooral als de gemeente bindende afspraken wil maken met (commerciële en maatschappelijke) marktpartijen in de stad, is het belangrijk om eerst bij de direct betrokken Utrechters na te gaan wat zij er van vinden en wat voor hen een passende invloed is. Zoals bij het Stadsakkoord Wonen een gemeente eerst de bijdrage bij de Utrechters zelf moet ophalen, zoals bij de (vertegenwoordigers van) de huurders, de wooncollectieven en de particuliere vastgoedeigenaren. En pas daarna kan de gemeente aan de slag met partijen als woningcorporaties, beleggers en vastgoedontwikkelaars.

Te vaak komt het nu nog voor dat de initiatiefnemer en/of de gemeente niet alle relevante (en niet bedrijfsvertrouwelijke) informatie deelt met alle lokale belanghebbenden. Het voorbeeld bij Houd Rivierenwijk Leefbaar in het project van de nieuwbouwwijk Merwede is wel heel schrijnend. Soms werd vrijgegeven projectinformatie grotendeels zwart gelakt en vaak kwam de informatie (veel) te laat, zodat tijdig reageren door de lokale belanghebbenden niet (meer) goed mogelijk was. Dat moet écht anders. Iedereen heeft recht op dezelfde informatie, gelijktijdig. Ook dat wordt nu nog niet in de gemeentelijke kaders van de gemeente expliciet geborgd. Daar worden alleen procesmatige zaken beschreven, zonder duidelijke algemene kaders vast te leggen, zoals over het transparant en tijdig delen van alle relevante informatie met alle belanghebbenden. Ook dit vraagt een veel striktere omschrijving van zaken door de gemeenteraad van Utrecht, zodat klip en klaar is dat alle enigszins relevante (en niet bedrijfsvertrouwelijke) informatie met alle partijen direct wordt gedeeld.

In het voorbeeld van Merwede werden dergelijke verzoeken vanuit de buurt niet gehonoreerd of zelfs genegeerd; zoals het verzoek om de verkeersberekening (van belang voor de onderbouwing van de extra bruggen) nog een keer door een gezamenlijk te betrekken onafhankelijke derde te laten narekenen. Feitelijk gaat het dan om een evaluatie of onderzoek, (mede) in opdracht van lokale belanghebbenden zelf. De eerder genoemde ‘buurtrechten’ (LSA) komen deels in dit voorstel c.q. ‘recht’ terug, namelijk het recht op buurtplanning en het recht op zelfgekozen ondersteuning.

In het huidige Utrechts PlanProces wordt te laat en te weinig ruimte geboden voor de gemeenteraad om bepalende kaders vast te stellen voor belangrijke ruimtelijke projecten in de stad. Nodig is dat belanghebbende Utrechters (bewoners, gebruikers en/of buurtondernemers) aan het begin van elk project de ruimte moet worden geboden om belangrijke eisen in te brengen of eigen plannen voor te stellen. Daarom moet het Utrechts PlanProces zo worden aangepast dat als belanghebbende Utrechters dat in voldoende mate graag willen zij deze eisen en/of plannen bij de gemeenteraad kunnen indienen en de raad vervolgens de ruimte heeft om belangrijke kaders voor een ruimtelijk project vast te stellen voorafgaand aan de ontwerpfase van het project en waar nodig voorafgaand aan de definitiefase van het project; ongeacht het type project (UPP 0 t/m 5), de omvang er van (aantal gebouwen en/of fysieke omvang van het gebied) of een door derden beoordeelde inschatting van de maatschappelijke gevoeligheid van het project.

We draaien het om. Niet meer zoals nu Utrechters altijd informeren en soms laten adviseren of heel soms met hen samenwerken en ze een beslissende stem geven, maar het compleet andersom benaderen. Om te beginnen altijd eerst Utrechters, overal waar dat maar enigszins relevant is, een beslissende stem geven. Altijd wél op die onderdelen waar het de essentie van de eigen buurt of het directe belang van de Utrechters zelf raakt. Alleen als een project van de gemeente overduidelijk geen relevantie heeft voor bijvoorbeeld de direct omwonenden hebben de Utrechters geen beslissende stem en krijgen zij de mogelijkheid om te adviseren of worden zij alleen geïnformeerd. Dat betekent een volstrekt nieuwe aanpak voor de ‘participatie’ in de stad; inclusief extra financiële middelen en ondersteuning voor Utrechters die participeren, mede om er voor te zorgen dat iedereen mee kan doen, vooral ook degenen die tot nu toe weinig of niet meedoen. In de huidige gemeentelijke kaders is sprake van raadplegen, adviseren of co-creëren (het samen met de gemeente ontwikkelen van een plan), maar nergens wordt nog beschreven wanneer en hoe de Utrechters een beslissende stem hebben. Bijv. bij de aanbesteding van een gemeentelijk project aan marktpartijen gaan Utrechters, waar dat relevant is, deelnemen in de marktselectie, als ook bij het opstellen en vaststellen van functionele programma’s van eisen waar het project aan dient te voldoen. Dat alles moet toegevoegd.

Één keer in de vier jaar stemmen op raadsleden voor de gemeenteraad is een ‘magere democratie’. Aanvullend zijn referenda hard nodig, waardoor Utrechters meer betrokken raken bij de politiek, meer verantwoordelijkheid zullen nemen en zich meer eigenaar gaan voelen van de stad. Belangrijke keuzes bij enkele belangrijke onderwerpen worden in een bindend referendum aan alle Utrechters voorgelegd, bijv. als het gaat over de mate waarin we Utrecht willen laten groeien (in aantallen bewoners) of over grote investeringen in infrastructuur (mobiliteit en huisvesting) of over het huisvesten van grote aantallen vluchtelingen in de stad of over belangrijke aanpassingen in de hoogte van de gemeentelijke belastingen en heffingen. De uitslag is bindend voor de gemeenteraad als de opkomst van de stemgerechtigden Utrechters minimaal 30% is. Een bindend referendum kan plaatsvinden op initiatief van een meerderheid van de gemeenteraad of door een petitie met een verzoek daartoe van minimaal 5.000 kiesgerechtigde Utrechters. [1] De vraagstelling en het te nemen besluit kan gaan over onderwerpen waarover de gemeenteraad nog geen besluit heeft genomen of dat al wel heeft gedaan. In dat laatste geval zal sprake zijn van een correctief referendum. Overigens, een referendum kan gaan over een onderwerp relevant voor de gehele gemeente maar ook over een onderwerp voor specifiek één buurt of (sub)wijk, waarbij vanzelfsprekend alleen kiesgerechtigde bewoners van die buurt of (sub)wijk wordt gevraagd om een keuze/stem.

[1] Aantal kiesgerechtigde Utrechters is ruim 250.000. Dus 5.000 is dan ca. 2%.

Een voordracht van de gemeenteraad voor een nieuw burgemeester gaat vanaf nu alleen nog plaatsvinden op basis van een verkiezing onder alle kiesgerechtigde Utrechters. Daarbij moeten Utrechters kunnen kiezen uit minimaal twee onderscheidende kandidaten. Wethouders worden alleen gekozen als ze ook daadwerkelijk op een kieslijst van een Utrechtse partij hebben gestaan.

Het gesprek of debat over onderwerpen waar grote groepen Utrechters wakker van liggen vindt nu te weinig of soms geheel niet plaats. BBO’s (Buurt en -burgerorganisaties) die een inspirerend, voor iedereen toegankelijk, altijd respectvol en waar nodig confronterend gesprek/debat willen organiseren worden uitgenodigd om voorstellen te doen. De gemeente zal als partner dit waar nodig gaan ondersteunen.

De democratie is overal nodig; want ook op scholen, bij zorginstellingen, in bedrijven, overal waar mensen samenwerken is het cruciaal om betrokken belanghebbenden directe invloed te geven in het reilen en zeilen van de organisatie. Dat betekent dat de gemeente actief gaat stimuleren dat ondernemingsraden (OR) en medezeggenschapsraden (MR) serieus worden genomen, actief worden ondersteund en worden uitgenodigd om inbreng te hebben. Organisaties die een OR of MR niet transparant en niet actief ondersteunen worden daar door de gemeente op aangesproken. De gemeente zelf geeft het goede voorbeeld.

Alle dienstverlening van de gemeente en ook de dienstverlening van organisaties met een exclusieve opdracht van de gemeente, zoals woningcorporaties en instellingen actief in zorg en welzijn, worden beoordeeld door de Utrechters die er gebruik van maken. Omdat deze ‘klanttevredenheid’ de beste maat is voor de kwaliteit van de dienstverlening. De uitslag is bindend. Management en bestuur van de betreffende organisaties moeten zich verantwoorden en de uitslag bepaalt (mede) de mate en de wijze van financiering door de gemeente én de hoogte van een bonus of malus voor de (medewerkers en de) verantwoordelijke leidinggevenden.

Nu zijn alleen de ‘achtergevels’ die niet gekeerd zijn naar openbaar gebied welstandsvrij. Beter is de hele stad welstandsvrij te maken. Utrechters zelf kunnen altijd bezwaar maken op het verlenen van een omgevingsvergunning door de gemeente, ook als het gaat om het uiterlijk van een (nieuw) gebouw. De Commissie Welstand en Monumenten in Utrecht wordt een Commissie Omgevingsvergunningen die het college van burgemeester en wethouders alleen nog adviseert over het uiterlijk van (nieuwe) gebouwen als Utrechters daar bezwaar op hebben gemaakt.

Het organiseren van méér invloed voor Utrechters, meer ruimte en eigenaarschap voor BBO’s (Buurt- en burgerorganisaties) in de Utrechtse buurten/wijken, als ook het organiseren van betaald werk en een eigen inkomen voor alle Utrechters die kunnen én willen werken vraagt een grondige herziening van vele teams en regels bij de gemeente. Dat kan alleen als dit wordt georganiseerd in een samenhangende aanpak vanuit één visie en één strategie. Dat vraagt om één wethouder die daar gericht mee bezig gaat zijn; een wethouder die de actiepunten gaat realiseren zoals benoemd in de speerpunten ‘meer invloed’ (1), ‘Utrechters eigenaar’ (3) en ‘eigen inkomen’ (6); bij voorkeur ook in een gezamenlijke aanpak met de speerpunten ‘eerlijke kansen’ (4) en ‘steunende gemeente’ (5).

De bewonersgroep Binnenstad030 pleit al enige jaren voor een gelijkwaardige waardering van de woonfunctie, naast die van de andere functies van de binnenstad, zoals die voor de horeca, de detailhandel en die voor de maatschappelijke en culturele voorzieningen. Wat EenUtrecht betreft kan de woonfunctie zelfs leidend zijn voor het inrichten van de binnenstad, gelet op het enorme belang van het wonen voor de sociale veiligheid en leefbaarheid van de openbare ruimte; waar alle functies weer baat bij hebben.

Net zo belangrijk is het dat het inrichten van de binnenstad dient te gebeuren in samenspraak met álle gebruikers, dus naast horeca en vastgoedeigenaren, ook met alle bewoners. Om horeca en wonen in een goede balans te brengen en te houden kan horeca alleen uitbreiden (zowel bij het starten van nieuwe locaties als ook bij het ‘verruimen’ of upgraden van bestaande horecalocaties) als de direct omwonenden in meerderheid kunnen instemmen met de betreffende horecavergunning.

Het recht om te demonstreren is een belangrijke vrijheid in ons land én het geeft Utrechters ook ruimte op meer invloed. Dat betekent dat een burgemeester altijd het maximale moet doen om een demonstratie overal en altijd mogelijk te maken; zelfs als sprake is van mogelijke ‘vijandige reacties en tegendemonstraties’. Onze Grondwet is hierover zeer duidelijk, ook als het gaat over de vraag ‘wanneer een demonstratie wel of niet kan plaatsvinden’. Daar kan een lokale gemeente niet echt iets aan toevoegen, behalve dan dat de gemeenteraad er in moet toezien dat de burgemeester op een goede manier uitvoering geeft aan de richtlijnen zoals vastgelegd in onze Grondwet. [1] Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen kan de burgemeester beslissen een demonstratie toch te verbieden.  Bijvoorbeeld bij een groot risico op geweld, zoals mogelijk in het geval destijds (oktober 2018) van de Pegida demonstratie bij de Ulu-moskee in Lombok (een islamitisch gebedshuis). [2] Of bijvoorbeeld als de verkeersveiligheid ernstig gevaar loopt zoals recent (september 2021) mogelijk het geval was bij de demonstraties tegen de QR-code bij restaurant WAKU WAKU. [3] In al die gevallen zal de gemeenteraad na afloop moeten toetsen of de demonstratie terecht door de burgemeester is verboden en er is gehandeld naar de tekst en de bedoeling van de Grondwet.

[1] ‘Op grond van artikel 9 van onze Grondwet heeft iedereen het recht om te demonstreren. Dit recht houdt in dat je samen met één of meer personen in het openbaar een mening mag uiten. De inhoud van die meningsuiting doet er, bij de vraag of het mag ja of nee, niet toe. Het recht om te demonstreren is echter geen absoluut grondrecht.’ De burgemeester heeft de bevoegdheid om een demonstratie te beperken en in een uiterst geval zelfs te verbieden (1) ter bescherming van de gezondheid, (2) in het belang van het verkeer en (3) ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. ‘De burgemeester mag zich niet bemoeien met de inhoud. Sterker nog, als de (controversiële) inhoud van een demonstratie aanleiding geeft tot vijandige reacties en tegendemonstraties, is de burgemeester verplicht om zich in te spannen om de demonstratie toch door te kunnen laten gaan.’ Bron: https://www.rug.nl/rechten/recht-en-samenleving/projecten/mag-je-altijd-demonstreren-als-je-het-ergens-niet-mee-eens-bent_

[2] Bron: https://nos.nl/artikel/2255927-pegida-mag-niet-demonstreren-bij-ulu-moskee-in-utrecht

[3] Bron: https://www.nu.nl/coronavirus/6159709/demonstratie-bij-waku-waku-moet-van-gemeente-utrecht-naar-jaarbeursplein.html

Ontvang onze nieuwsbrief